Krajowe Duszpasterstwo
Sportowców

Wstęp

1. Od 12 czerwca do 4 lipca 2004 roku, z inicjatywy Europejskiej Federacji Piłki Nożnej, w różnych miastach Portugalii, odbędą się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej. 16 drużyn narodowych z różnych krajów Europy będzie rywalizować o tytuł mistrza Europy. Okoliczność ta winna być dla nas okazją do odkrycia znaczenia sportu w kształtowaniu osoby ludzkiej. Powinna być również okazją do przemyślenia niektórych negatywnych aspektów związanych z uprawianiem sportu: co przyczyniło się do tego, że „gra” utraciła charakter święta, zdrowej rozrywki oraz braterskiego spotkania.

Rok 2004 będzie także, na mocy decyzji Parlamentu Europejskiego, Europejskim Rokiem Edukacji poprzez Sport. Promotorzy tej inicjatywy pragną uwidocznić możliwości współpracy między światem sportu a edukacją, w celu podkreślenia wagi sportu jako narzędzia kształcenia i wychowania. Rok 2004 będzie także rokiem igrzysk olimpijskich w Atenach. Igrzyska te będą wyjątkowym spotkaniem kultur, wartości, integracji, uniwersalnego święta, będą stanowić kolejną okazję do wzmocnienia i promowania wartości sportu.

2. Kościół, pozostający tak blisko zwykłego życia, interesuje się wszystkim co jest prawdziwie ludzkie. Sport, jako „najpiękniejsza forma rozrywki”, odgrywa ważną rolę w życiu człowieka i służy budowaniu braterskiego i solidarnego społeczeństwa. Wyrazem uznania sportu przez Kościół jest fakt, że w kontekście wielkiego jubileuszu roku 2000, papież Jan Paweł II uhonorował jubileusz sportowców. Wydarzenie, które zgromadziło wielu przedstawicieli świata sportu, odbyło się w Rzymie pod hasłem: Oblicze i dusza sportu. Podczas eucharystii jubileuszowej dla sportowców, celebrowanej na stadionie olimpijskim w Rzymie, papież podziękował Bogu za dar sportu: „przez który człowiek ćwiczy ciało, rozum i wolę, uznając, że każda z tych władz jest darem Stwórcy”; papież uznał sport jako jedno „z charakterystycznych zjawisk współczesności”, „znak czasu wyrażający nowe potrzeby i nowe oczekiwania ludzkości”; podkreślił rolę sportu w upowszechnianiu ważnych wartości, takich jak: lojalność, wytrwałość, przyjaźń, wspólnota i solidarność. Zaapelował do sportowców, by uczynili ze sportu okazję do spotkania i dialogu, niezależnie od wszelkich barier językowych, rasowych czy kulturowych. Skierował swoje słowa do zawodników, trenerów i innych działaczy sportowych, apelując by wykorzystali okazję do rachunku sumienia mającego na celu uwypuklenie i rozwijanie licznych pozytywnych aspektów sportu, a także do zastanowienia się nad „różnymi” sytuacjami, które nie powinny mieć miejsca, by sport odpowiadał oczekiwaniom współczesnego człowieka, nie tracąc nic ze swojej misji.

3. Biskupi portugalscy uważają za stosowne zwrócenie uwagi wszystkich ludzi dobrej woli, nie tylko chrześcijan, na rolę sportu, jego siłę w promowaniu wartości. Żeby fenomen sportu mógł potwierdzić swoją rolę w kształtowaniu i utwierdzaniu wartości człowieka, nie tylko jako jednostki, lecz jako pełnoprawnego członka wielkiej rodziny ludzkiej.

I. Sport i istota ludzka

4. „Rywalizacja” jest jednym ze sposobów wyrażania istoty ludzkiej i zawsze była nieodłączną częścią życia człowieka na przestrzeni czasów. Wymiar zabawy, zdolność do odczuwania radości, kształtowania się poprzez grę i zabawę ujawniają, że człowiek jest czymś więcej niż tylko „prochem ziemi”, zajętym zaspokajaniem podstawowych potrzeb. Ujawnia, że człowiek uosabia kreatywną wolność, kształtuje świat na różne sposoby, cieszy się nim i raduje. Gra i zabawa pozwalają odkryć duchowość człowieka, jego inwencję i oryginalność, taki człowiek pragnie wolności i życia w pełni, poszukuje bodźca i wyzwania, kultywuje sztukę i piękno, realizuje się w radości, przyjemności i świętowaniu, wykorzystuje własny potencjał do nieustannego pokonywania własnych ograniczeń. Człowiek ten odkrywa, że „jest niemal istotą boską, odziany w chwałę i dostojeństwo” (Ps 8, 6), stworzony „na obraz i podobieństwo Boga” (Rdz 1, 27). „Gra” również pokazuje nam Boga, Stwórcę, który kocha każdego człowieka i ma dla niego plan życia w szczęściu, spełnieniu i obfitości. Świadomość tej rzeczywistości winna prowadzić człowieka do dziękczynienia i oddania chwały Stwórcy.

5. Sport jest współczesną, zmodyfikowaną formą praktykowanych dawniej gier i zabaw. W sporcie ujawniają się cechy, które wyróżniają człowieka spośród innych stworzeń bożych: głęboka satysfakcja, wysiłek podejmowany bez kierowania się chęcią zysku, radosny sposób spędzania czasu, wymiar kreatywny, duchowy i boski.

Dla samego człowieka sport ma niezwykle pozytywny wpływ: chroni i wzmacnia zdrowie, hartuje ciało, stanowi zdrową rozrywkę, wspaniały sposób spędzania wolnego czasu, pomaga pokonywać trudności i przeciwności dzisiejszego życia. Ponadto sport kształtuje w człowieku zdolność do podejmowania wysiłku, wytrwałość, poświęcenie, chęć niesienia pomocy. Aktywność sportowa kieruje uwagę człowieka na poszukiwanie wyższych wartości, przekraczanie granic, sprawia, że człowiek pragnie wytyczać szczytne cele i opierać je na wartościach. Krótko mówiąc, sport uwalnia człowieka z egoizmu, wzmacnia takie cechy jak uczciwość, altruizm, szacunek dla natury oraz innych ludzi. Bez tych cech „sport sprowadza się do bezcelowego wysiłku i bezdusznej manifestacji siły fizycznej”. Fizyczne i moralne doskonalenie się pozwala odkryć radość i odpowiedzialność oraz zachęca do podążania za Bogiem.

6. Ostatecznym celem wysiłku prawdziwych sportowców nie jest zdobycie materialnej, przemijającej nagrody, lecz osiągnięcie pełni życia. Św. Paweł, zwracając się do chrześcijan w Koryncie, przypomina im, że „wszyscy zawodnicy biegną, lecz tylko jeden zdobywa nagrodę, ale w biegu życia wszyscy mogą być zwycięzcami” (I Kor 9, 24-25). Za pomocą tej metafory Apostoł rzuca światło na wartość życia, przyrównując je do biegu ku celowi nie tylko ziemskiemu i przemijającemu, ale wiekuistemu. W tym biegu wszyscy mogą i powinni odnieść zwycięstwo. Prawdziwe sportowe zwycięstwo jest zwycięstwem człowieka i ukoronowaniem jego godności.

7. Sport nie może pochłonąć człowieka do takiego stopnia, że on sam zwolni się ze wszystkich obowiązków religijnych, przede wszystkim z obowiązku uczestnictwa w niedzielnej Mszy św. Papież zauważa, że „tempo życia współczesnego społeczeństwa oraz niektóre dyscypliny sportu mogą doprowadzić chrześcijanina do zapomnienia o potrzebie uczestniczenia w zgromadzeniu liturgicznym w Dniu Pańskim. Innymi słowy, wymóg regularnego treningu nie może powodować uszczerbku dla obowiązku uświęcenia przez wiernych święta religijnego. Wprost przeciwnie, w dniu Pańskim aktywność sportowa winna być podejmowana w kontekście hartowania ciała i ducha, która przyczynia się do umacniania więzi wspólnoty, zwłaszcza rodzinnej”.

II. Sport i tworzenie wspólnoty ludzkiej

8. Człowiek, „ze względu na swoją naturę, jest istotą społeczną, która nie może żyć ani rozwijać się bez relacji z innymi ludźmi”. To właśnie w społeczności człowiek realizuje w pełni swoje powołanie do komunii z ludźmi, która od samego początku wpisana jest w Boży plan (Rdz 2, 18). Sport może stanowić istotne narzędzie realizacji człowieka jako istoty społecznej.

Sport ułatwia integrację w grupie, w której człowiek może znaleźć osoby o podobnych wyzwaniach i celach. Ponadto, sport stanowi pole nauki zasad życia zbiorowego: ułatwia przyswajanie wartości, takich jak: szacunek dla innych, wielkoduszność, braterstwo, solidarność, poczucie przynależności, chęć niesienia pomocy, altruizm, dzielenie się, szacunek dla zasad i prawa, lojalność, kształtowanie dyscypliny oraz współżycia w grupie; pomaga pokonać egoizm, poczucie samowystarczalności, postawę zamknięcia się w sobie oraz chęć ucieczki w celu wyobcowania się; przekształca popędy człowieka, również te negatywne, w pozytywne skłonności; kształtuje postawę obywatelską, dążenie do kompromisu w społeczności i poczucia z nią solidarnej odpowiedzialności; przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego, w którym antagonizm zastąpiony jest współzawodnictwem, konfrontacja spotkaniem, zaś osobiste urazy ustępują postawie lojalności”.

W czasach, w których różne formy przemocy, nienawiści, rasizmu, wykluczenia i podziału ukierunkowane są na zniszczenie tkanki solidarności społecznej, sport może stać się, z pomocą Boga, wehikułem cywilizacji i przyczynić się do budowy braterskiego, solidarnego i głęboko ludzkiego społeczeństwa.

9. Międzynarodowe zawody sportowe angażują dziś zawodników oraz działaczy sportowych ze wszystkich zakątków świata. Są wydarzeniem w skali światowej, podczas którego przedstawiciele różnych narodów i kultur doświadczają przeżycia wspólnoty, przynależności i święta. Sport może i powinien być w tym kontekście narzędziem doświadczenia wspólnoty, zbliżenia, zrozumienia, tolerancji i współżycia pomiędzy różnymi narodami i kulturami, częstokroć podzielonymi antagonizmami na tle etnicznym, rasowym, historycznym, społecznym, politycznym, kulturowym i religijnym. Sport może i powinien walnie przyczyniać się do budowania świata bez wojen i granic, pomagać „w pokojowym zrozumieniu narodów i współpracy, w celu budowania nowej cywilizacji miłości na świecie”.

III. Piłka nożna: blaski i cienie jednej z najbardziej medialnych dyscyplin

10. Wszystko to, o czym mówimy w odniesieniu do „gry” bądź sportu w ogóle, dotyczy również piłki nożnej, dyscypliny niezwykle medialnej, która wzbudza niekontrolowane emocje i która stała się jednym z najbardziej doniosłych fenomenów naszych czasów. Pozycja tej dyscypliny wyraża się w liczbie uprawiających ją osób, zainteresowaniu obywateli, uwzględnieniu jej w świecie polityki oraz wpływie ekonomicznym na życie współczesnych społeczeństw. Tak jak każda dyscyplina sportu, również piłka nożna jest przede wszystkim grą, „w której pozostajemy pod ogromnym wrażeniem duchowych i fizycznych możliwości człowieka”. Dyscyplina ta odzwierciedla najlepsze cechy sportu jako takiego: zabawę, rozrywkę, rekreację mającą dobroczynny wpływ na zdrowie, radość i święto, piękno i kreatywność, doskonałość i godność ludzkiego ciała. Kształtuje cnoty stojące u podstawy godnego współżycia w społeczeństwie oraz przyczynia się do budowania świata pełnego jedności i tolerancji.

11. Jednakże istnieją pewne „cienie” tej dyscypliny, które mogą obrócić wniwecz rozwój jednostki oraz dobro społeczeństwa. „Oprócz sportu, który pomaga człowiekowi, istnieje bowiem inny sport, który mu szkodzi; obok sportu, który służy wzniosłym ideałom, jest też sport, który zabiega wyłącznie o zysk; obok sportu, który jednoczy, jest też taki, który dzieli”. W liście duszpasterskim biskupów portugalskich zatytułowanym Solidarna odpowiedzialność za wspólne dobro, wśród „grzechów społecznych”, wymieniliśmy: „nadmierną komercjalizację sportu, która doprowadziła do progresywnego zatarcia się pojęcia gry jako autentycznej zabawy oraz do braku przejrzystości w interesach angażujących wiele dziedzin i ludzi różnych profesji związanych ze sportem”. W istocie piłka nożna, w wielu przypadkach, przestała być „grą”, a stała się przemysłem. Piłka nożna zatraciła sens radosnej zabawy, by stać się współzawodnictwem sowicie opłacanych artystów oferujących spektakl o wysokiej wartości komercyjnej, jakże często jednak pozbawiony duszy i uczuć.

12. Komercjalizacja piłki nożnej doprowadziła do sytuacji, w której drużyny stały się trybikami w strukturze spółek działających w sektorze sportu, nastawionych na opłacalność, komercyjny sukces i zysk. W tej formie piłka nożna przestała być świętem, radosną zabawą i zdrową formą rozrywki, wysiłkiem nie ukierunkowanym na osiągnięcie zysku, lecz na przezwyciężanie własnych ograniczeń, lojalną rywalizacją, w której inni są przeciwnikami, lecz nie wrogami. Stała się biznesem podlegającym bezdusznym prawom rynku. Piłka nożna ryzykuje utratę swojej roli w służbie budowania osoby i staje się odczłowieczoną maszyną ukierunkowaną na służbę kulturze egoizmu i zachłanności. Taki stan rzeczy zmusza trenerów, zawodników i właścicieli klubów do życia pod presją osiągnięcia sukcesu za wszelką cenę i uciekania się do niejasnych metod, które nie służą kształtowaniu osoby, co więcej, są depersonalizujące. Wielokrotnie uczestniczymy w żałosnym spektaklu, w którym jesteśmy świadkami agresywnych zachowań skierowanych do przeciwników, „wojen psychologicznych”, w wyniku których decyzja o wyniku gry zapada poza boiskiem. Słyszymy o presji wywieranej na sędziach, o próbach manipulowania opinią publiczną, czy wpływania na instytucje powołane do rozstrzygania kontrowersyjnych kwestii w dziedzinie piłki nożnej. Innymi słowy, piłka nożna przestaje być wehikułem wartości służącym jednoczeniu się ludzi i umacnianiu poczucia wspólnoty, stając się przyczyną podziału, nienawiści, antagonizmów i przemocy.

13. Istnieje inny zjawisko kładące się cieniem na świat piłki nożnej, a mianowicie zjawisko „szalikowców”, dążących do popierania swojego klubu poprzez specyficzny rodzaj świętowania, podczas którego dochodzi do aktów nietolerancji i agresji, kończących się poważnymi aktami wandalizmu. Obraźliwe słowa skierowane do przeciwnika, prowokacje o charakterze rasistowskim, brak szacunku dla osób lub mienia społecznego, nie stanowią najlepszej formy współpracy podczas święta sportowego, nie przyczyniają się do przekształcenia sportu w narzędzie szerzenia zgody pomiędzy ludźmi. Istnieją pewne sytuacje w świecie sportu, a zwłaszcza w piłce nożnej, które wymagają głębokiej refleksji etycznej. Problem dotyczy stosowania zakazanych środków farmakologicznych w celu osiągnięcia większej wydolności zawodników. Oprócz fałszowania wyników, powyższa praktyka stanowi ryzyko dla zdrowia i życia osób stosujących doping. Jest to przypadek fabrykowania „graczy - idoli”, manipulowanych przez rekiny biznesu, kuszonych milionami, oferowanymi przez bogate kluby, sprzedawanych w celu zrównoważenia rachunków klubu - firmy i zwalnianych, gdy przestaną być efektywni według kryteriów zysku. Ponadto, dochodzi do aktów manipulacji w tej dyscyplinie z inicjatywy klubów, które wykorzystują piłkę nożną do celów politycznych i wyborczych. Mają miejsce próby (czasami ujawniane opinii publicznej) przekupstwa działaczy sportowych, podejmowane w celu sfałszowania wyników. Takie sytuacje stoją w sprzeczności z godnością sportowców i nie przyczyniają się do szerzenia prawdziwych i trwałych wartości.

IV. Finał mistrzostw europy w piłce nożnej: wyzwanie do zwycięstwa

14. Finał odbywających się w Portugalii Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej nie jest tylko ważnym wydarzeniem sportowym, lecz także społeczno-kulturalnym, oferującym wiele możliwości. Stanowi wspaniałą okazję do jednoczenia się wspólnoty narodów, ponadto jest wydarzeniem niezwykle motywującym, wyjątkową okazją do ukazania Portugalii pośród innych narodów, jako kraju nowoczesnego i przedsiębiorczego, zdolnego podejmować największe wyzwania. Będzie także doskonałą okazją do odkrycia zabawy jaką oferuje gra w piłkę nożną, jej roli w kształtowaniu wartości oraz wkładu w budowanie świata pełnego jedności, pokoju i solidarności. Oprócz działaczy sportowych i uczestniczących w mistrzostwach drużyn, Portugalia gościć będzie tysiące kibiców przybyłych z różnych krajów Europy i świata. Będzie to święto narodów, spotkanie kultur i wyjątkowa sposobność do ukazania gościnności naszego kraju, otwartego na współpracę z innymi narodami, kraju, który jest gospodarzem, prowadzi dialog, lecz także współzawodniczy.

15. Organizacja wydarzenia na tak wielką skalę wymagała znacznego wysiłku w zakresie inwestycji w infrastrukturę, głównie w budowę nowych stadionów. Niezależnie od dyskusji dotyczących możliwości inwestycji, uważamy za konieczne zaapelowanie do decydentów o zadbanie, by nowo wybudowane obiekty sportowe służyły całej społeczności, szczególnie najbiedniejszym grupom, stając się platformą do spotkania z wartościami jakie uosabia sport.

16. Bardzo ważne jest, aby Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2004 stały się okazją do świętowania życia, manifestacji radości, pokoju i twórczych możliwości człowieka; aby były spotkaniem z dyscypliną, która jest sztuką, wyraża piękno i ducha narodowego graczy z poszanowaniem dla przeciwników oraz narodów przez nich reprezentowanych. Mistrzostwa są okazją do wzmocnienia dialogu między narodami, budowania wzajemnego podziwu i szacunku, utwierdzania się w solidarności ludzkiej, przyjaźni i dobrej woli. Stanowią okazję do zgromadzenia się ludzi z różnych środowisk i budowania przyjaźni ponad podziałami rasowymi, kulturowymi i politycznymi.

Mistrzostwa przyczyniają się do budowy zjednoczonej Europy, ukierunkowanej na promowanie godności człowieka, przekraczanie barier dzielących narody, zaangażowanej w budowanie nowego porządku międzynarodowego, solidarnej z narodami dotkniętymi biedą, nędzą i niesprawiedliwością. Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2004 są wydarzeniem, które angażuje cały kraj i wymaga wysiłku oraz kompromisu ze strony całego społeczeństwa. Wzywamy wszystkich Portugalczyków do dołożenia wszelkich starań, aby to wydarzenie sportowe było sukcesem i służyło budowaniu nowej cywilizacji. Wszyscy winniśmy podjąć to wyzwanie i odpowiedzialność, świadcząc słowem, czynami i postawą o naszym zaangażowaniu w wielkie dzieło budowania.

Pragniemy, by finał Mistrzostw był zwycięstwem sportu jako narzędzia służącego integralnemu rozwojowi człowieka. Pragniemy, by wielkim zwycięzcą Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2004 był człowiek, reprezentujący takie wartości jak: lojalność, wzajemny szacunek, dobro i piękno.

Apel

17. Żywiąc szczególną troskę o to, by „gra” jako taka, a piłka nożna w szczególności, stały się prawdziwym narzędziem integralnego rozwoju człowieka i spotkania narodów, kierujemy żarliwy apel:

• niech zawodnicy okażą się godnymi miana sportowców, oddając w służbę sportu nie tylko swoje siły fizyczne, lecz przede wszystkim promując własną postawą na boisku i poza nim lojalność, solidarność, zachowanie godne sportowca oraz szacunek dla innych;

• niech działacze sportowi stoją na straży prawdziwego sensu gry, właściwie kierując instytucjami i strukturami, którym przewodniczą, promując przejrzystość sportu i przyczyniając się do wzrostu szacunku dla instytucji; niech ich działalność będzie nieskazitelna, a jako wychowawcy promują kulturę najwyższych wartości, takich jak: lojalność, przyjaźń, tolerancja i poszanowanie prawdy; niech odrzucą i ujawnią kłamstwo, brudne interesy, agresję, brak poszanowania dla przeciwnika;

• niech dziennikarze spełnią swój obowiązek bezstronnego informowania społeczeństwa; niech unikają rozpowszechniania nieuzasadnionych podejrzeń lub wykorzystywania sytuacji mogących rodzić napięcia lub konflikty, pamiętając, że szerzenie kultury sportu ma swój początek w rozpowszechnianiu rzetelnej i obiektywnej informacji, stroniącej od taniej sensacji;

• niech zawodnicy odkryją w piłce nożnej radosną zabawę, sztukę i piękno, święto, spotkanie w jedności ponad barierami rasowymi, etnicznymi, kulturowymi czy barwami klubowymi. Niech sport nie będzie polem konfliktów lub podziałów w rodzinie, przeszkodą do spotkania, współzawodnictwa i solidarności rodzinnej; niech piłka nożna nie będzie okazją do wyobcowania się, które sprawia, że zapominamy o obowiązkach względem Boga i bliźnich.

Fatima, dnia 13 listopada 2003 roku.

« powrót | wszystkie